ید درمانی روشی است که از آن در جهت درمان سرطان و یا پرکاری تیروئید استفاده می‌شود. در این روش می‌توان با تخریب تدریجی غده، سرانجام بیماری را درمان کرد. این روش کاملاً امن بوده و مرسوم‌ترین روش درمان، در ایالات متحده آمریکا محسوب می‌شود.

در ادامه مطالب بیشتری درباره ید درمانی بیان خواهیم کرد، جهت آشنایی بیشتر با این موضوع تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.


ید درمانی چیست؟
ید رادیواکتیو می‌تواند به صورت کامل یا ناقص غده تیروئید را نابود کند. گاهی اوقات برای کاهش علائم پرکاری تیروئید، نیازی به نابودی کل غده نیست.

اما از بین بردن کامل تیروئید در بیشتر موارد ضروری است. در واقع استفاده از ید رادیو اکتیو روشی کاملاً مطمئن و دائمی برای درمان سرطان تیروئید است که با بهره‌گیری از آن، غده تیروئید به صورت کامل یا نصفه نابود خواهد شد.

طی یک تحقیق که بر روی ۹۰ بیمار از سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۵ در مرکز پزشکی هسته‌ای بیمارستان شریعتی در زمینه ید درمانی صورت گرفت، مشاهده شد که بیشترین تأثیر مثبت در افراد بیمار مذکر دارای سن ۳۰ الی ۵۰ سال است.

نکته مهمی که در رابطه با ید درمانی باید بدانید، آن است که این درمان اختلالی در باروری ایجاد نمی‌کند. اما این روش می‌تواند موجب ایجاد پریود‌های نامنظم در خانم‌ها یا کاهش مقدار اسپرم در آقایان شود، در نتیجه روی جنین و نوزادان آن‌ها تأثیراتی بگذارد.

پزشک چه زمانی از ید درمانی جهت بهبود بیمار استفاده می‌کند؟

معمولاً زمانی از ید درمانی استفاده می‌شود که فرد مشکلات زیر را داشته باشد:

  • پس از جراحی تیروئید بیمار به علت مبتلا بودن به بیماری سرطان تیروئید
     

  • زمانی که سرطان تیروئید فرد گسترش یافته باشد.
     

  • می‌تواند نخستین درمان در افراد مبتلا به بیماری گریوز باشد.
  • برای کوچک نمودن غده در هنگام گواتر یا بزرگی تیروئید
  • در بیمارانی که سرطان تیروئید آن‌ها مجدد بازگشته باشد


فرسایش ید رادیواکتیو

ید رادیواکتیو قادر است به طور کامل و یا ناقض، غده تیروئید را از بین ببرد. گاهی برای کاهش علائم پرکاری تیروئید لازم نیست کل غده نابود شود؛ اما نابودی کامل تیروئید در اغلب موارد ضروری است.

ممکن است پزشک معالج از آن به عنوان فرسایش ید رادیواکتیو یاد کند (فرسایش اصطلاحی است که به تخریب یا سایش اشاره دارد).


تحقیقات انجام شده

در یک مطالعه، ۹۰ بیمار که از سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۵ تحت عمل جراحی قرار گرفته و پس از آن در مرکز پزشکی هسته‌ای بیمارستان شریعتی، ید رادیواکتیو دریافت کرده بودند، مورد بررسی قرار گرفتند.

بیماران به دو گروه تقسیم شدند. گروه اول بیمارانی که با یک بار دریافت ید رادیواکتیو درمان شده و گروه دوم نیاز به دریافت بیش از یک بار ید رادیواکتیو پیدا کرده‌اند. ۲۶ نفر (۲۸.۹ درصد) از بیماران متعلق به گروه اول و ۶۴ نفر (۷۱.۱) متعلق به گروه دوم بودند.

مقایسه بین دو گروه نشان داد که بیشترین میزان موفقیت (از لحاظ تعداد دفعات دریافت ید رادیواکتیو) مربوط به بیمارانی است که مرد بوده و در محدوده سنی ۳۰ تا ۵۰ سال قرار داشتند و نیز نوع کارسینوم در آن‌ها مختلط بوده و فاقد هر گونه متاستازی بوده‌اند.


 

آزمایش ید رادیواکتیو و تعیین دوز ید

همانطور که گفته شد، ید رادیواکتیو بسته به دوز مصرفی می تواند تمام غده تیروئید یا بخشی از آن را از بین ببرد. پزشک معالج برای تعیین دوز لازم ید، علت پرکاری تیروئید و اطلاعات مربوط به بافت تیروئید، یک اسکن ید رادیواکتیو را تجویز خواهد کرد.

در این آزمایش، بیمار مقدار بسیار ناچیزی از ید رادیواکتیو را مصرف می‌کند و پزشک با اندازه‌گیری میزان جذب ید توسط تیروئید، عملکرد این غده را بررسی می‌کند. این کار توسط اسکن تیروئید

که بافت‌های سالم و بیمار را نشان می‌دهد، انجام خواهد شد. در تعیین میزان دوز ید، اندازه غده تیروئید (که توسط معاینه فیزیکی تعیین می‌شود) و نتایج آزمایش جذب دو عامل مهم هستند. هرچه سایز غده بزرگتر باشد، دوز ید رادیواکتیو بیشتر و هرچه میزان جذب ید بیشتر باشد، دوز ید کمتر خواهد بود.


عملکرد درمانی ید رادیواکتیو

با مصرف قرص خوراکی ید رادیواکتیو، دیگر نیازی به بستری شدن در بیمارستان نیست. بعد از مصرف قرص، پزشک به بیمار توصیه می‌کند مایعات زیاد بنوشد تا ید رادیواکتیو سریعتر از طریق ادرار دفع شود.

ید رادیواکتیو فقط بر غده تیروئید بیمار تأثیر می‌گذارد، زیرا سلول‌های تیروئید سلول‌های اصلی جاذب ید در بدن هستند؛ از این رو سایر سلول‌های بدن به میزان بسیار کمتری در معرض تشعشع و تخریب قرار خواهند داشت.

ممکن است پزشک فقط یک دوز ید را برای درمان بیمار تجویز کند؛ اما شش ماه طول بکشد تا دارو به طور کامل تمام یا بخشی از غده را از بین ببرد. خوشبختانه در اکثر بیماران حدود یک ماه پس از آغاز درمان علائم بیماری کاهش می‌یابد. در صورت تداوم علائم پس از گذشت ۶ ماه ممکن است نیاز باشد یک دوز دیگر دریافت کنید.


مدت زمان تأثیر ید درمانی
ممکن است پزشک تنها یک دوز را برای درمان بیماری، تجویز کند، اما به طور کلی باید بیمار به مدت ۶ ماه تحت درمان قرار گیرد تا ید درمانی به صورت کامل تأثیر خود را بگذارد و بخشی از قدرت یا کل آن نابود شود.

خوشبختانه بیشتر بیماران یک ماه بعد از شروع ید درمانی، کاهش علائم بیماری را در خود مشاهده می‌کنند. اما اگر این علائم پس از گذشت ۶ ماه برطرف نشد، حتماً باید با پزشک خود مشورت کنند. زیرا ممکن است نیاز باشد تا پزشک یک دوز دیگر را برای درمان، تجویز کند.

 

روش انجام ید درمانی

درمان در این روش به این صورت است که بیمار باید برای معالجه به بیمارستان مراجعه کند اما الزامی به بستری شدن او نیست. نحوه انجام و اثرات این درمان، پیش از شروع به بیمار توضیح داده می‌‎شود.

پس از رضایت بیمار، درمان آغاز می‌شود. روش انجام ید درمانی به این صورت است که دارویی به شکل کپسول به بیمار داده می‌شود که می‌تواند آن را با آب دهان یا یک نوشیدنی میل کند.


پس از آن بیمار باید در اتاق خود تا زمان تخلیه کامل رادیواکتیو منتظر بماند. در واقع با ید درمانی می‌توان فعالیت بخشی از غده تیروئید بیمار مبتلا به پرکاری تیروئید، را را با تابش اشعه رادیو اکتیو کاهش داد.


پس بدون نیاز به بستری شدن در بیمارستان بیمار دارو را مصرف کرده و پس از آن تحت معالجه پزشک قرار می‌گیرد تا عملکرد دارو و وضعیت وی بررسی شود.


اما ممکن است این پرسش برای شما مطرح شود که ممکن است مصرف ید رادیواکتیو به سایر بخش‎‌ها تأثیر بگذارد؟

در رابطه با این پرسش باید مطرح کنیم که: این ماده بیشتر در بخش غده تیروئید جذب می‌‎شود و سایر سلول‌ها کمتر در معرض خطر و تخریب قرار دارند. زیرا سلول‌های تیروئید سلول‌های اصلی جاذبه ید، در بدن انسان هستند.

پس از مصرف قرص، پزشک به بیمار توصیه می‌کند که مایعات زیادی بنوشید تا رادیواکتیو سریع‌تر توسط ادرار از بدن او خارج شود.

بهتر است این موضوع را نیز بدانید که هر آنچه که از بدن بیمار خارج می‌شود، مانند آب دهان، ترشحات بدن، منی و... دارای ید رادیو اکتیو هستند. به همین دلیل نباید این ترشحات با لباس‌ها و سایر وسایل منزل تماس پیدا کند و آن‌ها را آلوده نماید.

 

 

عوارض ید درمانی

  • بیشترین عارضه که پس از درمان ید درمانی در بیماران مشاهده شده، کم کاری تیروئید است. زیرا در مدت درمان با ید رادیواکتیو، مقداری زیادی سلول غده تیروئید نابود شده است.
  • درنتیجه موجب شده تا غده تیروئید نتواند هورمون‌های کافی را تولید کند. این دقیقاً برعکس مشکلی می‌‎باشد که بیمار قبل از درمان ید درمانی، با آن درگیر بوده است. شاید با خود بگویید که ید درمانی می‌تواند با درمان یک ییماری موجب بروز بیماری دیگری در شما می‌شود.
  • امّا بهتر است این موضوع را بدانید که درمان کم کاری تیروئید می‌‎تواند در دراز مدت بسیار ساده‌تر باشد. در صورتی که بیمار مبتلا به کم‌کاری تیروئید شد، نیاز دارد تا به مدت طولانی جایگزینی هورمون‌های تیروئید را انجام دهد.
  • این درمان نیز کاملاً بی‌خطر و قابل اعتماد است و هزینه زیادی را برای بیمار در بر نخواهد داشت.

دیگر عوارض ید درمانی شامل موارد زیر می‌‎شود:

  • تورم غدد براقی: غدد بزاقی بیمار پس از درمان، به دلیل جذب ید توسط غدد بزاقی، متورم می‌شود. این عارضه ممکن است تا چندین هفته ادامه داشته باشد.
  • اما برخی افراد به طور عمومی در حین درمان یا پس از آن، هیچ عارضه‌ای را مشاهده نمی‌کنند.
  • حالت تهوع: این عارضه اغلب یک تا دو روز پس از درمان برطرف می‌شود.
  • اگر بیمار دچار بیماری چشمی در اثر پرکاری تیروئید باشد، ممکن است با ید درمانی بیماری چشمی او تشدید شود. بهتر است بیمار هرگونه علائم چشمی را به پزشک خود اطلاع دهد، تا پزشک بررسی کند که این عارضه به تیروئید مربوط می‌‎شود یا خیر.
  • ایجاد طعم فلز در دهان که می‌تواند تا چند هفته ادامه داشته باشد.
 


مراقبت‎‌های قبل از ید درمانی

بهتر است بیمار قبل از انجام ید درمانی، برخی اقدامات را انجام دهد تا تأثیر درمان آن بهتر باشد. برخی از این مراقبت‌ها شامل موارد زیر می‌‎شود:

  • مصرف دارو‌هایی که دارای هورمون‌هایT4 و T3 هستند را تحت نظر پزشک خود متوقف کند.
     

  • مصرف رژیم غذایی کم ید و به مدت یک هفته قبل از ید درمانی، کاملاً ضروری است. زیرا رعایت کردن رژیم کم ید می‌تواند موجب افزایش تأثیر درمان شود. این رژیم باید پس از اتمام دوره، درمان طبق دستور پزشک به مدت ۲۴ ساعت ادامه یابد.
     

  • از مصرف غذا‌های جامد پیش از انجام ید درمانی، اجتناب کند. همچنین غذا‌های جامد را به مدت دو ساعت پس از درمان نیز مصرف نکند.


مراقبت پس از ید درمانی

بعد از درمان با ید رادیواکتیو، برای جلوگیری از قرار دادن اطرافیان در معرض تشعشعات رادیواکتیو باید اقدامات احتیاطی خاصی را در نظر داشته باشید.


به خاطر داشته باشید که اقدامات احتیاطی ذکر شده یک سری موارد کلی است و پزشک در مورد طول مدت مراقبت و نوع اقداماتی که باید متناسب با نیازهای فردی و شرایط پزشکی شما انجام شود، اطلاعات بیشتری به شما خواهد داد.


بسته به میزان قدرت دوز دریافتی، بیمار باید سه تا پنج شب بعد از درمان را تنها بخوابد.


بسته به میزان قدرت دوز دریافتی، سه تا هفت روز پس از درمان از تماس شخصی با کودکان (به عنوان مثال بغل کردن یا بوسیدن آن‌ها) جلوگیری شود.


تا سه روز اول پس از درمان، فاصله امن خود از دیگران را حفظ کنید. از قرار گرفتن در مکان‌های عمومی خودداری کرده و آب زیاد بنوشید (برای دفع ید رادیواکتیو از طریق ادرار).


تا سه روز اول وسایل (وسایل آشپزخانه ، ملافه، حوله و وسایل شخصی) را با دیگران به اشتراک نگذارید. لباس ها و ظرف‌های خود را جداگانه بشویید، دستان خود را زیاد بشویید و هر روز دوش بگیرید.

نکات مهم

اجازه ندهید که ترستان از یددرمانی تصور اشتباهی از این روش درمانی به شما بدهد.

ید درمانی سبب ایجاد اختلال در باروری نمی‌شود.

خانم‌های باردار یا کسانی که می‌خواهند طی ۶ ماه آینده باردار شوند، نباید از ید رادیواکتیو استفاده کنند؛ زیرا این روش درمانی می‌تواند تیروئید جنین را از بین برده و رشد آن را مختل کند.

همچنین در دوره‌ی شیردهی نیز نباید از ید رادیواکتیو استفاده کرد.

پس از ید درمانی، بیمار باید همواره فاصله خود از نوزادان، کودکان زیر پنج سال و زنان باردار را به مدت دو یا سه هفته حفظ کند.

انجام آزمایش خون چهار تا شش هفته پس از ید درمانی و پس از آن، یک تا سه ماه یکبار تا زمانی که علائم پایدار و ثابت شده و سپس سالی یک مرتبه برای بررسی سطح هورمون تیروئید الزامی است.

ید درمانی ممکن است بیماری تیروئید چشم را بدتر از قبل کند. اگر مشکل چشم دارید به پزشک خود بگویید تا در صورت لزوم احتیاط‌های لازم انجام شود.

مشکلات تیروئید در اغلب خانواده‌ها وجود دارند و در صورت شدت یافتن علائم، باید با پزشک عمومی خود صحبت کرده و در صورت تایید وی آزمایش تیروئید را بگذرانند.

اگر در مورد اختلال تیروئید خود سؤال یا نگرانی دارید، باید قبل از هرکاری با پزشک معالج خود صحبت کنید؛ او  بهترین گزینه مشاوره برای شما خواهد بود.


استفاده از ید درمانی در کودکان و نوجوانان
ممکن است این پرسش برای شما مطرح شود که در کودکان و نوجوانان نیز می‌توان از این روش استفاده کرد؟

در پاسخ باید بیان کنیم: استفاده از مواد رادیو اکتیو برای کودکان و نوجوانانی که دچار پرکاری تیروئید هستند، روشی کاملاً ایمن و بدون خطر است. اما از این روش به عنوان دومین درمان پس از درمان با دارو‌های ضد تیروئید استفاده می‌گردد.

 

 

مراقبت‎‌های توصیه شده به بیمار پس از ید درمانی

پزشک معالج درباره کلیه‌های مراقبت‌های پس از درمان با بیمار خود صحبت می‌کند و توصیه‌های لازم را به او می‌دهد. ما نیز در این بخش برخی از مراقبت‌های لازم شرح می‌دهیم. اما روش‌های مناسب مطابق شرایط و نظر پزشک انتخاب می‌شوند.
 

  • پس از درمان با ید رادیواکتیو جهت جلوگیری از قرار گرفتن اطرافیان در معرض تشعشعات رادیو اکتیو، باید برخی اقدامات خاص را جهت احتیاط در نظر داشت.
  • بسته به میزان قدرت دوز دریافتی، بیمار باید پس از درمان با کودکان تماس برقرار نکند و از بوسیدن و بغل کردن آن‌ها اجتناب نماید.
  • تا سه روز اول پس از درمان، باید فاصله خود را با دیگران حفظ کرده و از قرارگرفتن در مکان‌های عمومی خودداری کند.
  • تا سه روز اول پس از درمان، وسایل خود را از دیگران جدا کند و از استفاده کردن از وسایل مشترک اجتناب نماید. به عنوان مثال: ظرف‌ها و لباس‌های خود را جداگانه شسته و دستان خود را زیاد بشوید.
  • پس از ید درمانی بیمار باید از نوزادان و کودکان زیر ۵ سال و بانوان باردار به مدت ۲ الی ۳ هفته فاصله داشته باشد.
  • با توجه به میزان قدرت دوز دریافتی، بیمار باید ۳ الی ۵ شب پس از درمان تنها بخوابد.
  • بانوان پس از ید درمانی بهتر است به مدت یک سال باردار نشوند.
 
  • بیماری که تحت درمان قرار گرفته است، زمانی که از حمام و سرویس بهداشتی استفاده می‌کند باید به خوبی آن را استرلیزه نماید. در این صورت هیچ عارضه‌ای اطرافیان او را گرفتار نمی‌کند.
  • آقایان پس از انجام ید درمانی، بهتر است به مدت سه ماه اقدام به بارداری نکنند.


چه کسانی نباید از ید درمانی استفاده کنند؟

همانطور که پیشتر نیز اشاره کرده‌ایم ید درمانی روشی کاملاً بی‌خطر و مطمئن است. اما همه افراد نمی‌توانند از این روش استفاده کنند و ممکن است گرفتار عوارض ید درمانی شوند.


به طور کلی استفاده از این روش به افرادی که دارای شرایط زیر هستند توصیه نمی‌شود:

  • مادران شیرده
     

ید رادیو اکتیو می‌توانند از طریق شیر به بدن نوزاد وارد شده و می‌‎تواند تیروئید او را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
 
  • زنان باردار
ید رادیو اکتیو می‌تواند از جفت عبور کند و بر روی رشد غده تیروئید جنین تأثیر بگذارد.
 
  • افرادی که استفراغ می‌‎کنند یا دارای بی‌اختیاری ادرار هستند.
  • افراد مبتلا به بیماری‌های چشمی
زیرا ممکن است بیماری چشمان آن‌ها تشدید یابد. اما اگر قبل از ید درمانی برای آن‌ها استروئید تجویز شده باشد، می‌توانند از این روش استفاده کنند.
 
  • بانوانی که قصد دارند طی ۶ ماه آینده باردار شوند، نباید از ید رادیو اکتیو استفاده کنند. زیرا این روش می‌تواند تیروئید جنین را از بین برده و رشد او را مختل نماید.


کلام آخر

غده تیروئید تقریباً تمام ید موجود در بدن را جذب می‌کند. از این رو ید رادیواکتیو (RAI که به آن I-۱۳۱ نیز گفته می‌شود)، می‌تواند برای درمان سرطان تیروئید مورد استفاده قرار گیرد.

ید رادیو اکتیو به طور عمده در سلول‌های تیروئید جمع می‌شود، جایی که تشعشعات رادیواکتیو قادر است غده تیروئید و سایر سلول‌های تیروئید (از جمله سلول‌های سرطانی) جاذب ید را با کمترین اثرگذاری بر سایر اندام‌های بدن از بین ببرد.

دوز تابش مورد استفاده در این روش درمانی به مراتب قوی‌تر از مقدار مورد استفاده در اسکن‌های رادیواکتیو است.


منبع: سایت ستاره